Fara í efni

Úrskurður nr. 2/2018

Föstudaginn 12. október 2018 er kveðinn upp úrskurður í úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna skv. lögum nr. 13/1998.

Fyrir er tekið mál nr. Ú2/2018:

VM Félag vélstjóra og málmtæknimanna
vegna áhafnar Heimaeyjar VE-1, áhafnar Álseyjar VE-2 og áhafnar Sigurðar VE-15.

gegn

Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi
fh. Ísfélags Vestmannaeyja.

Gögn málsins:

  1. Bréf vegna vísunar til úrskurðarnefndar dags. 21. september 2018.
  2. Samantekt Verðlagsstofu dags. 9. október 2018, ásamt fylgigögnum þ.á.m. samantekt verðupplýsinga pr. viku og afrit samninga útgerða og áhafna.
  3. Tölvupóstur frá Verðlagsstofu dags. 9. október 2018 með framsendum tölvupósti frá trúnaðarmanni áhafnar Sigurðar VE-15.
  4. Tölvupóstur frá Verðlagsstofu dags. 9. október 2018 með framsendum tölvupósti frá útgerð.
  5. Greinargerð VM, dags. 9. október 2018.
  6. Greinargerð SFS, dags. 9. október 2018.
  7. Greinargerð FS, dags. 10. október 2018.
  8. Önnur greinargerð VM, dags. 11. október 2018.
  9. Önnur greinargerð SFS, dags. 11. október 2018.
  10. Samantekt Verðlagsstofu um þróun verðs árið 2017
  11. Áskorunarskjal, dags. 15. október 2018.
  12. Fundargerð kynningarfundar útgerða, dags. 21. ágúst 2018.
  13. Tölvupóstsamskipti 12. október 2018 milli formanns og Verðlagsstofu varðandi frekari verðupplýsingar.

Atvik og sjónarmið aðila:

Í bréfi til úrskurðarnefndar sjómanna og útvegsmanna, dags. 21. september 2018 var ákvörðun um fiskverð vísað til nefndarinnar. Í því bréfi kemur fram að samningum milli áhafna ofangreindra skipa og útgerðar þeirra, Ísfélags Vestmannaeyja hf., hafi verð sagt upp 21. ágúst 2018. Í gögnum málsins kemur fram staðfesting á því að leynileg atkvæðagreiðsla hafi farið fram hjá áhöfnum Sigurðar VE-15 og Álseyjar VE-2 og ekki hefur verið dregið í efa að slíkt eigi einnig við um áhöfn Heimaeyjar VE- 1.

Í gögnum málsins kemur einnig fram að viðræður milli fulltrúa áhafna skipanna og útgerðar um nýja samninga hafi verið takmarkaðar eftir uppsögn samninga. Í skýringum frá útgerð, sbr. tölvupóst dags. 8. október sl. kemur fram að óskað hafi verið eftir frumkvæði frá fulltrúum áhafna við samningsgerð 23. og 29. eða 30. ágúst 2018 án árangurs en ákvörðun síðan skotið til úrskurðarnefndar 31. ágúst 2018. Því máli (Ú1/2018) var vísað frá nefndinni 4. september sl. án þess að nefndin væri fullskipuð.

Hinn 13. september sendi VM Félag vélstjóra og málmtæknimanna (hér eftir „VM“) útgerðinni drög að samkomulagi um verð sem ekki var fallist á af hálfu útgerðar. Hinn 20. september 2018 var síðan haldinn fundur með fulltrúum áhafnar og útgerðar sem leiddi ekki til þess að samningar náðust.

Af þessu má leiða að ekki sé í gildi samningur um fiskverð milli áhafna umræddra skipa og útgerðar og vísun málsins til úrskurðarnefndar er í samræmi við 2. mgr. 9. gr. laga nr. 13/1998 þar sem kemur fram að heildarsamtök sjómanna og útvegsmanna sem standa að tilnefningu til úrskurðarnefndar, í þessu tilviki VM, geta í samræmi við kjarasamninga skotið til úrskurðarnefndar sjómanna og útvegsmanna ákvörðun um fiskverð sem nota skal við uppgjör á aflahlut þegar afli skips er afhentur eða seldur aðila sem telst skyldur útgerðinni.

Í 13. gr. laga nr. 13/1998 kemur fram að eftir að máli er skotið til úrskurðar skuli þeir nefndarmenn, sem tilnefndir eru af heildarsamtökum sjómanna og útvegsmanna, taka málið til umfjöllunar. Nái umræddir nefndarmenn ekki samkomulagi um ákvörðun fiskverðs innan 14 daga, þar sem um viðskipti skyldra aðila er að ræða, skal málið tekið fyrir í fullskipaðri nefnd. Fjallað var um málið af hálfu umræddra tilnefningaraðila á þremur fundum þeirra á tímabilinu 21. september – 5. október 2018 án þess að samkomulag næðist. Málinu var því vísað til fullskipaðrar nefndar 5. október 2018.

Formaður nefndarinnar óskaði eftir sjónarmiðum frá báðum hliðum hagsmunaðila í kjölfarið sem og upplýsingum frá Verðlagsstofu skiptaverðs. Fundur var haldinn í fullskipaðri nefnd miðvikudaginn 10. október 2018. Vegna fjarveru nokkurs hluta nefndarmanna fóru samskipti nefndarmanna að mestu fram í tölvupósti eftir þann fund.

Sjónarmið hagsmunasamtaka sjómanna í málinu samandregin, lúta að því að úrskurður nefndarinnar eigi að taka mið af samningsdrögum sem send voru til útgerðar 13. september 2018. Þar kemur fram sú tillaga að samningur áhafna og útgerðar skuli taka mið af tilteknum lágmarkshlutföllum af áætluðu skilaverði afurða hverju sinn, tiltekið hlutfall vegna afurða til bræðslu og annað hlutfall vegna afhurða til frystingar. Þar að auki er lagt til að verð taki mið af verðtöflu sem gefin sé út í upphafi vertíðar og breytingum á slíkri töflu sem birtar séu vikulega í samræmi við breyttar forsendur. Einnig er byggt á því að ef ekki sé fallist á að úrskurður taki mið af tilteknum hlutföllum þá sé farið fram á að verð sé byggt á hæsta verði sem lög leyfa og nefnt sérstaklega að það eigi að taka mið af meðalverði þeirra þriggja útgerða sem greiða hæst verð hverju sinni. Einnig er vísað til þess að ef ekki sé fallist á ofangreindar kröfur þá eigi verð að taka mið af meðalverðum allra útgerða nema þeirrar sem til úrskurðar er.

Sjónarmið hagsmunasamtaka útvegsmanna lúta annars vegar að tveimur formsatriðum, því að afskipti VM af samningaviðræðum milli fulltrúa áhafna og útgerðar hafi verið með þeim hætti að hagsmunasamtökin hafi í raun komið fram f.h. áhafnar og það gangi gegn því fyrirkomulagi sem kjarasamningar og lög nr. 13/1998 byggi á um að fulltrúar áhafna og útgerða skuli reyna að ná samningum og hagsmunasamtök komi að ákvörðunum eingöngu þegar máli er skotið til úrskurðarnefndar. Vísað er til dómaframkvæmdar Félagsdóms því til stuðnings sem og framkvæmdar nefndarinnar og Verðlagsstofu skiptaverðs. Einnig er því haldir fram að fulltrúi VM sé vanhæfur til að taka þátt í afgreiðslu málsins sem nefndarmaður í úrskurðarnefndinni sökum sömu afskipta.

Hins vegar telja hagsmunasamtök útvegsmanna að ekki sé unnt að úrskurða um hlutfallstölur heldur verði að miða úrskurðarverð við krónur pr. kg og vísar þar til áralangrar framkvæmdar úrskurðarnefndar. Hvað verðákvörðun varðar þá leggja hagsmunasamtökin til að meðalverð tveggja tiltekinna útgerða séu lögð til grundvallar við ákvörðun fiskverðs og sé það í réttu samræmi við þau fyrirmæli sem koma fram í ákvæði 2. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998. Í ákvæðinu sé lagt til grundvallar að nefndin skuli taka mið af fiskverði sem algengast er við sambærilega ráðstöfun afla. Það geti því ekki verið meðalverð allra útgerða því í þeim útreikningum séu meðtalin verð sem víkja verulega frá algengustu verðum til hækkunar. Í gögnum málsins komi fram upplýsingar um eina útgerð sem víki verulega frá verðum til hækkunar og það sé því alls ekki hægt að líta svo á að slíkt verð komi inn í mat á því sem algengast er á meðan aðrar útgerðir séu að greiða svipað verð.

NIÐURSTAÐA

Í 1. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998 kemur fram að úrskurðarnefnd skuli við ákvörðun sína taka mið af upplýsingum sem Verðlagsstofa hefur safnað. Einnig skal úrskurðarnefnd taka mið af því fiskverði sem algengast er við sambærilega ráðstöfun afla, sbr. 2. mgr. 11. gr. sömu laga. Í því sambandi skal tekið mið af verði í nærliggjandi byggðarlögum fyrir sambærilegan fisk að stærð og gæðum og taka tillit til líklegrar þróunar afurðaverðs og heildarráðstöfunar á afla skips.

Nokkuð ber á milli sjónarmiða þeirra hagsmunaaðila sem tilnefna fulltrúa í úrskurðarnefndina bæði hvað varðar form- og efnishlið málsins.

Í fyrsta lagi verður að taka afstöðu til þess hvort málið er tækt til úrskurðar skv. lögum nr. 13/1998 og þess fyrirkomulags sem lögin og kjarasamningar byggja á, þ.e. hvort og þá hvaða áhrif það hafi að fulltrúar hagsmunasamtaka komi almennt að samningaviðræðum milli áhafna og útgerðar. Í gr. 1.28.1 í gildandi kjarasamningi kemur fram að þegar útgerð selur afla til eigin vinnslu öðlist samningur gildi með staðfestingu áhafnar í leynilegri atkvæðagreiðslu og með undirritun fulltrúa áhafnar og útgerðar. Einnig kemur fram að samningurinn skuli vera í stöðluðu formi og þar skuli koma fram „m.a. verð einstakra fisktegunda, stærð, gæði, markaðs- og gengisviðmið og áætlun ráðstöfun, gildistími og uppsagnarákvæði o.s.frv.“

Þessu til stuðnings er gert ráð fyrir því í sama ákvæði kjarasamningsins að við upphaf vertíðar í loðnu, kolmunna, makríl og síld haldi fulltrúar útgerða fund með fulltrúum sjómanna sem eru í úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna og starfsmönnum Verðlagsstofu skiptaverðs. Síðan kemur fram í kjarasamningi og ennfremur í 2. mgr. 9. gr. laga nr. 13/1998 að takist ekki samningar milli áhafna og útgerða sem selja afla til eigin vinnslu þá geti heildarsamtök sjómanna og útvegsmanna, sem tilnefna nefndarmenn í úrskurðarnefnd skv. 8. gr. laganna, skotið ákvörðun um fiskverð til nefndarinnar. Það er því eingöngu gert ráð fyrir því í kjarasamningi og lögum að heildarsamtök sjómanna og útvegsmanna komi að heildarferlinu á fyrrnefndum fundi við upphaf vertíðar, þegar máli er vísað til nefndarinnar á grundvelli 2. eða eftir atvikum 3. mgr. 9. gr. laganna og fulltrúar þeirra taka síðan þátt í ákvörðun nefndarinnar.

Í dómi Félagsdóms í máli nr. 12/1998 (Féld. 1998, bls. 330) kemur fram að fulltrúum heildarsamtaka sjómanna sé ætlað mikilvægt hlutverk til að ná samkomulagi um fiskverð ef ekki næst samkomulag með áhöfn og útgerð, en á því stigi komi fulltrúar sjómanna og útvegsmanna að málum. Dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að það væri ósamrýmanlegt því samningsferli sem kjarasamningarnir gera ráð fyrir að fulltrúar samtaka sjómanna hafi einnig með höndum samningsgerð fyrir áhöfn einstaks skips gagnvart útgerð þess. Fulltrúar hagsmunasamtaka útvegsmanna vísa til dómsins og frekari ákvarðana nefndarinnar varðandi það að aðkoma VM hafi verið með sambærilegum hætti í þessu máli.

Upplýst er í málinu að starfsmaður VM sendi tiltekið skjal með tölvupósti á útgerðarstjóra Ísfélags Vestmannaeyja hf. (hér eftir „Ísfélagið“) hinn 13. september 2018 þar sem kemur fram að VM hafi tekið að sér að senda samningsdrög vegna verðs á síld og makríl til útgerðarinnar. Einnig kemur þar fram að VM óski ekki eftir svari því það sé ekki aðili að samningnum. Ennfremur kom starfsmaður VM á framfæri skilaboðum frá trúnaðarmönnum skipanna að þeir væru tilbúnir að skrifa undir það samkomulag sem sé í skjalinu. Nánar tiltekið „þetta samkomulag“ og orðið þetta er undirstrikað Í tölvupósti frá útgerðarstjóra Ísfélagsins kemur fram staðfesting á því að tölvupósturinn var móttekinn og að fundur hafi verið haldinn 20. september 2018 með útgerð og trúnaðarmönnum skipanna þriggja og kemur fram hjá honum að „menn voru sammála um að nauðsynlegt væri að gera samning en að svo stöddu væri það ekki raunhæft.“ Daginn eftir, eða 21. september 2018, var málinu vísað til úrskurðarnefndar.

Þegar litið er til þess hlutverks sem heildarsamtök sjómanna og útvegsmanna hafa í kjarasamningum og lögum og lýst er hér að ofan verða allir sem koma að máli að virða það heildarfyrirkomulag sem þar er gert ráð fyrir. Með beinum afskiptum VM að samningagerð áhafnar og útgerðar við uppsögn samnings og tölvupóstsendingar 13. september 2018 var því fyrirkomulagi raskað.

Það verður hins vegar einnig að líta til þess að það var haldinn fundur 20. september 2018 með trúnaðarmönnum áhafna og útgerð og þar fóru fram viðræður um mögulega samninga. Þær viðræður héldu ekki áfram og verður að ætla af gögnum málsins að það að hafi verið sameiginleg ákvörðun trúnaðarmanna áhafnar og útgerðar. Ekki liggur fyrir að fulltrúar VM hafi þar komið fram fyrir hönd áhafna. Að því sögðu eru aðstæður ekki að öllu leyti sambærilegar því máli sem fjallað var um í dómi Félagsdóms og sem vísað er til hér að ofan. Þar var byggt var á því að áhafnir gætu á grundvelli almennra reglna samningaréttarins falið heildarsamtökum sjómanna umboð til samningsgerðar. Ekki er byggt á því í þessu máli að VM hafi átt að hafa slíkt umboð og ekki er hægt að lesa slíkan vilja áhafna út úr þeim gögnum sem fyrir liggja.

Hvað varðar mögulegt vanhæfi fulltrúa VM til að taka þátt í afgreiðslu málsins hjá úrskurðarnefndinni er rétt að minna á fyrirkomulagið sem er við skipun nefndarinnar skv. 8. gr. laga nr. 13/1998 og þess heildarfyrirkomulags sem vísað er til hér að ofan þar sem gert er ráð fyrir því að heildarsamtök hvors hagsmunaaðila um sig geti skotið málum til nefndarinnar skv. 2. mgr. 9. gr. laganna. Sú skipan gerir ráð fyrir því að heildarsamtökin komi í sameiningu að ákvörðun í málum sem þau geta hvort um sig skotið til nefndarinnar. Ekki verður sé að gert sé ráð fyrir því í lögskýringargögnum að vísun til nefndarinnar valdi sjálfkrafa vanhæfi fulltrúa þeirra hagsmunasamtaka. Ekki er heldur ljóst að hæfisreglur stjórnsýslulaga nr. 37/1993 leiði til vanhæfis fulltrúa VM.

Í öðru lagi verður þá að taka afstöðu til efnisatriða varðandi ákvörðun verðs og þar verður ítreka að nokkuð ber á milli krafna fulltrúa hagsmunasamtakanna hvoru megin um sig varðandi aðferðafræði og eftir atvikum krónutölur.

Með hliðsjón af kröfum þeirra verður fyrst að taka afstöðu til þess hvort úrskurður nefndarinnar geti tekið mið af því að verð sé ákveðið með tilteknum lágmarks hlutfallstölum. Þegar litið er til orðalags fyrrnefndrar 2. mgr. 11. gr. um það „verð sem algengast er“ þá verður að líta til þess hvernig samningar allra útgerða eru við sínar áhafnir. Ekki er hægt að fallast á að samningar um föst lágmarkshlutföll feli í sér það sem algengast er í skilningi ákvæðisins þar sem slík ákvæði eru einungis að finna, fyrirvaralaus, í samningum tveggja útgerða af sjö. Þegar af þeirri ástæðu verður ákvörðun nefndarinnar ekki byggð á föstum lágmarkshlutföllum heldur við verð á kg upp úr sjó, eins og vant er í úrskurðum nefndarinnar. Með þessari túlkun nefndarinnar er hins vegar ekki verið að takmarka með nokkrum hætti hvernig áhafnir og útgerðir semja sín á milli ,skv. gr. 1.28.1 í kjarasamningum.

Þá stendur eftir að taka afstöðu til þess hvert fiskverð eigi að vera, en samkomulag er um að úrskurður nefndarinnar taki mið af verðum á afla sem landað er frá 21. september 2018.

Ekki verður fallist á að hæsta krónutala sem lög leyfi eða meðalverð þegar tekið er mið af þremur hæstu verðum útgerða hverju sinni, eins og aðalkrafa heildarsamtaka sjómanna byggja aðallega á, eða meðalverð tiltekinna tveggja útgerða, eins og heildarsamtök útvegsmanna byggja aðallega á, séu tæk sem fiskverð sem „..algengast er við sambærilega ráðstöfun afla.“, sbr. fyrirmæli 2. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998.

Ljóst er af fyrri framkvæmd úrskurðarnefndar að „verð sem algengast er“ í skilningi 2. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998 er ekki sjálfkrafa meðalverð allra útgerða sem eru á sömu veiðum hverju sinni. Þegar litið er til gagna um verð einstakra útgerða á tímabilinu 17. september – 7. október 2018 má sjá að verð eru mismunandi og bæði má sjá verð hjá einstaka útgerð sem eru nokkuð yfir meðalverði og að sama skapi má sjá verð hjá öðrum útgerðum sem eru nokkuð undir meðalverði. Í fyrri framkvæmd úrskurðar­nefndar hefur heldur ekki verið fallist að það að það verð sem algengast er í skilningi 2. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998 eigi að vera meðalverð allra annarra útgerða en þeirrar eða þeirra sem greiðir hæst verð hverju sinni, þó það verð sé nokkuð hærra en það sem aðrar útgerðir greiða á sama tímabili.

Ákvörðun nefndarinnar er tekin á grundvelli heildarmats hverju sinni sem felur í sér að vega saman öll sjónarmið og þær upplýsingar sem liggja fyrir í einstaka máli. Í gögnum frá Verðlagsstofu skiptaverðs um verð einstakra útgerða til áhafna á tímabilinu 17. september – 7. október 2018 kemur fram að viss útgerð eru oftar með nokkuð hærri verð en aðrar og aðrar tvær útgerðir greiða oftar lægra verð en aðrar.

Þegar áhrif þessa eru metin saman og tekið er mið af öllum gögnum og sjónarmiðum aðila verður að líta svo á að það verð sem algengast er í skilningi 2. mgr. 11. gr. laga nr. 13/1998 í þessu tiltekna máli sé sambærilegt við meðalverð útgerða sem gefið hafa Verðlagsstofu skiptaverðs upplýsingar um verð á tímabilinu 17. september til 7. október 2018, þó að frátöldum verðupplýsingum frá þeirri útgerð sem greiðir verð sem er nokkuð mikið hærra en aðrar á umræddu tímabili og annarrar þeirrar útgerðar sem greiðir almennt nokkuð lægra verð á sama tímabili. Verð eru ákveðin í einu lagi fyrir tímabilið 21. september til 12. október 2018. Í ljósi þeirrar óvissu sem er um þróun verðs m.a. vegna stöðu á mörkuðum og gengi gjaldmiðla eru ekki forsendur til að binda verð í úrskurðinum til lengri tíma en 12. október 2018.

Úrskurðarorð

Verð útgerðarinnar Ísfélags Vestmannaeyja hf. til áhafnar Heimaeyjar VE-1, áhafnar Álseyjar VE-2 og áhafnar Sigurðar VE-15 skulu vera eftirfarandi frá 21. september 2018 til 12. október 2018.

Makríll til vinnslu: 49,9 kr/kg   Makríll í bræðslu: 29,9 kr/kg
Síld til vinnslu: 30,6 kr/kg   Síld í bræðslu: 29,3 kr/kg

Þóra Hallgrímsdóttir
Heiðrún Lind Marteinsdóttir
Jón Kr. Sverrisson
Sveinn Hjörtur Hjartarson

Til baka í yfirlit